Yosakoi – Những điều thú vị về điệu múa truyền thống của người Nhật

Nhắc đến Nhật Bản, người ta thường nghĩ ngay đến hoa anh đào, núi Phú Sĩ, trang phục Kimono hay món Sushi đặc trưng. Bên cạnh đó, trong những năm gần đây, điệu múa truyền thống Yosakoi cũng ngày càng trở nên quen thuộc với người Việt Nam, đặc biệt là các bạn học sinh, sinh viên. Hãy cùng Cosmos khám phá những điều thú vị về điệu múa Yosakoi nhé!

1. Yosakoi là gì?

Yosakoi (よさこい) là một điệu nhảy độc đáo có nguồn gốc từ Nhật Bản, thường được trình diễn trong các lễ hội và tổ chức sự kiện trên khắp đất nước. Điệu múa này bắt đầu từ thành phố Kochi và là một biến thể của Awa Odori – điệu múa truyền thống mùa hè xuất phát từ tỉnh Tokushima.

Lễ hội Awa Odori diễn ra từ ngày 12 đến 15 tháng 8 hằng năm, nơi những vũ công mặc trang phục truyền thống và diễu hành trên đường phố trong không khí sôi động.

Tên gọi "Yosakoi" (夜さ来い) bắt nguồn từ phương ngữ vùng Tosa (nay là Kochi), xuất phát từ khẩu ngữ “yosshakoi”, mang ý nghĩa “Đêm nay mời bạn đến”.

2. Lịch sử hình thành Yosakoi

Sau Thế chiến thứ II, Nhật Bản rơi vào khủng hoảng và suy thoái nghiêm trọng. Nhằm khích lệ tinh thần mọi người vượt qua khó khăn, người dân thành phố Kochi đã sáng tạo ra một điệu múa sôi động và vui tươi. Năm 1954 (năm Showa 29), Yosakoi chính thức ra đời, mang đến niềm vui và hy vọng cho cộng đồng. Từ Kochi, điệu múa này dần lan rộng ra nhiều vùng khác của Nhật Bản và nhanh chóng được đông đảo người dân đón nhận.

Trang phục Yosakoi được thiết kế với hơi hướng truyền thống được đánh giá cao.

Đến năm 2005, Yosakoi đã trở nên phổ biến trên khắp Nhật Bản với phong cách mạnh mẽ, đầy năng lượng, kết hợp giữa các bước nhảy truyền thống và nền nhạc hiện đại. Không chỉ trong nước, Yosakoi còn được yêu thích tại nhiều quốc gia trên thế giới. Ngày nay, với sự tham gia của các đội múa chuyên nghiệp, các cộng đồng địa phương và trường học, Yosakoi trở thành một phần không thể thiếu trong các sự kiện văn hóa và thể thao, từ cấp tiểu học đến đại học tại Nhật Bản.

Đặc biệt, Yosakoi không giới hạn độ tuổi hay giới tính – bất kỳ ai cũng có thể tham gia. Điệu múa này thường được biểu diễn cùng bài dân ca truyền thống của Kochi mang tên Yosakoi-bushi, hay còn gọi là "Giai điệu Yosakoi".

3. Trang phục và đạo cụ trong Yosakoi

Trang phục

Trang phục của các đội múa Yosakoi thường rực rỡ và nhiều màu sắc, phổ biến nhất là yukata và happi.

• Happi có nguồn gốc từ trang phục của những người trông cửa hiệu và sạp hàng trong các khu buôn bán, lễ hội Nhật Bản. Áo khoác happi thường được in họa tiết như sóng nước, dãy núi, mặt trời... Đặc biệt, mặt sau và viền cổ áo thường in chữ kanji 祭 (matsuri), mang ý nghĩa "Lễ hội".

• Ngoài trang phục truyền thống, nhiều đội múa còn tự thiết kế trang phục theo phong cách riêng, lấy cảm hứng từ các sự kiện lịch sử, xu hướng thời trang hoặc trang phục dân tộc để phù hợp với bài múa.

Đạo cụ

Naruko (鳴子)

Naruko là đạo cụ đặc trưng trong Yosakoi – một loại nhạc cụ gỗ có cán cầm, gắn ba thanh gỗ nhỏ phát ra âm thanh khi lắc.

• Ban đầu, naruko được nông dân tỉnh Kochi sử dụng để đuổi chim khỏi ruộng lúa.

• Naruko truyền thống có thân màu đỏ, ba thanh gõ màu đen và vàng. Ngày nay, các đội múa có thể thiết kế naruko theo màu sắc trang phục hoặc khắc tên đội lên cán cầm. Một số đội còn biến tấu naruko với thân dài hơn hoặc thanh gõ chỉ gắn trên một mặt.

Những vũ điệu Yosakoi sôi động luôn thu hút rất đông người tham gia.

Các đạo cụ khác

Ngoài naruko, một số đội múa Yosakoi còn kết hợp nhiều đạo cụ khác để tạo điểm nhấn:

• Đèn lồng: Kích thước linh hoạt theo thiết kế của từng đội. Thông thường, đèn lồng có đường kính 15 cm, cao 40 cm, tay cầm dọc thân. Người cầm đèn lồng thường là những vũ công dẫn đầu đội múa để tạo điểm nhấn cho màn trình diễn.

• Quạt: Được sử dụng thay thế naruko trong một số bài múa, giúp tăng hiệu ứng thị giác, thường thấy ở các đội Honiya, Torakku.

• Cờ: Có hai loại chính:

 - Cờ lớn (khoảng 3x4m), được phất phía sau đội múa, tạo hiệu ứng hoành tráng.

 - Cờ nhỏ cầm tay, sử dụng như một đạo cụ múa linh hoạt.

• Trống, gậy dài gắn đèn lồng: Tùy từng đội, có thể thêm trống hoặc gậy dài để tăng sự độc đáo cho phần trình diễn.

Jikatasha – "Trái tim" của đoàn diễu hành

Jikatasha là xe chở nhạc di chuyển chậm trước đoàn múa, đóng vai trò khuấy động bầu không khí với hệ thống loa, trống và các thành viên phụ trách cổ vũ.

• Jikatasha thường được trang trí rực rỡ theo phong cách riêng của từng đội.

• Âm nhạc có thể là bản ghi sẵn hoặc ban nhạc sống biểu diễn trực tiếp trên xe, tạo nên nét đặc trưng sôi động cho Yosakoi.

Động tác trong Yosakoi

Các động tác trong Yosakoi thường lấy cảm hứng từ những cử chỉ quen thuộc trong sinh hoạt hàng ngày, lao động đồng áng và sản xuất, vì vậy chúng khá đơn giản và dễ học. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của Yosakoi, các đội múa ngày nay đã sáng tạo thêm nhiều động tác phức tạp hơn để tạo dấu ấn riêng.

Yosakoi kết hợp hài hòa giữa sự mạnh mẽ và uyển chuyển, có thể là cả đội nhảy đồng đều hoặc chia động tác theo hàng nam – nữ để tạo hiệu ứng thị giác. Là một điệu múa mang tính tập thể cao, Yosakoi đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các thành viên. Do đó, yếu tố quan trọng nhất là sự đồng đều trong từng động tác, đảm bảo nhịp điệu thống nhất và ăn khớp giữa các vũ công.

Nhạc nền trong Yosakoi

Nhạc nền của Yosakoi sôi động, mạnh mẽ và mang đậm tinh thần lễ hội. Các đội múa có thể tự do sáng tác nhạc dựa trên bài hát gốc Yosakoi Naruko Odori, do Takemasa Eisaku sáng tác.

Những bài nhạc truyền thống trong Yosakoi

• Yosakoi-bushi: Một bài dân ca của tỉnh Kochi mang giai điệu Yosakoi. Bài hát kể về câu chuyện tình yêu cảm động giữa chàng Junshin và con gái của một ông chủ thợ hàn. Câu chuyện này gắn liền với cây cầu Harimaya – một địa điểm nổi tiếng thường được chọn làm sân khấu trong lễ hội Yosakoi và cũng là điểm du lịch hấp dẫn tại Nhật Bản.

• Yocchore: Một bài hát thiếu nhi vui tươi, thường được sử dụng trong các màn biểu diễn Yosakoi dành cho trẻ em.

• Jinma-mo: Bài hát truyền thống có nguồn gốc từ điệu hò đánh cá ở Hokkaido, vùng phía Bắc Nhật Bản. Vì vậy, bài múa Yosakoi trên nền nhạc Jinma-mo thường có nhiều động tác mô phỏng hoạt động đánh cá. Giai điệu bài hát vừa hào hùng, mạnh mẽ, vừa uyển chuyển, thể hiện tinh thần kiên cường của người dân chài.

Trong cuộc thi Yosakoi truyền thống tại Kochi, các đội múa bắt buộc phải đưa một phần của bài nhạc gốc vào phần trình diễn của mình. Tuy nhiên, tại các lễ hội và cuộc thi khác, quy định này có thể linh hoạt hơn – một số nơi cho phép các đội tự sáng tác nhạc hoàn toàn hoặc yêu cầu đưa vào một phần nhạc truyền thống của chính địa phương tổ chức.

Sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại

Một bài múa Yosakoi tiêu chuẩn thường kéo dài khoảng 4 phút 30 giây. Hiện nay, bên cạnh những đội múa giữ nguyên giai điệu truyền thống, nhiều đội đã sáng tạo âm nhạc theo phong cách hiện đại, kết hợp với các thể loại như pop, rock, disco, salsa, mang đến sự trẻ trung, mới mẻ cho Yosakoi.

Khi hòa mình vào điệu múa, các vũ công không chỉ biểu diễn mà còn truyền cảm hứng và năng lượng tích cực đến khán giả.

4. Những đặc điểm nổi bật của Yosakoi

Nụ cười – Dấu ấn của Yosakoi

Khác với nhiều lễ hội truyền thống của Nhật Bản thường mang ý nghĩa tôn vinh thần linh hoặc tưởng nhớ những người đã khuất, Yosakoi là lễ hội dành cho những người đang sống. Vì thế, tinh thần chủ đạo của Yosakoi luôn vui tươi, mạnh mẽ và tràn đầy sức sống.

Nụ cười chính là điểm nhận diện đặc trưng của Yosakoi. Khi hòa mình vào điệu múa, các vũ công không chỉ biểu diễn mà còn truyền cảm hứng và năng lượng tích cực đến khán giả thông qua nụ cười rạng rỡ của mình.

Hình thức biểu diễn

Yosakoi được biểu diễn dưới hai hình thức chính:

• Trình diễn sân khấu: Các đội múa biểu diễn trên sân khấu cố định, tạo nên những màn trình diễn sôi động, đầy màu sắc.

• Diễu hành trên đường phố: Đội múa di chuyển thành bốn hàng dọc, tiến lên phía trước theo nhịp điệu của điệu múa. Mỗi động tác chân là một bước tiến, thể hiện tinh thần không ngừng hướng về phía trước của Yosakoi.

Đối tượng tham gia – Không giới hạn độ tuổi

Một trong những điểm độc đáo của Yosakoi là không phân biệt giới tính hay tuổi tác. Trong một đội múa, có thể bắt gặp từ những em bé 4-5 tuổi đến các cụ bà ngoài 60 tuổi. Dù ở độ tuổi nào, khi đã hòa mình vào Yosakoi, tất cả đều chung một nụ cười, niềm đam mê và sự nhiệt huyết, tạo nên một bầu không khí lễ hội đầy sôi động và gắn kết.

Biểu diễn Yosakoi Soran thường tay không, nhưng đôi khi có thể kết hợp với naruko, quạt hoặc trống để tạo điểm nhấn.

5. Các loại hình Yosakoi

Yosakoi Seichou

Đây là loại hình Yosakoi truyền thống, sử dụng bản nhạc gốc Yosakoi Naruko Odori và yêu cầu đạo cụ bắt buộc là naruko. Các đội biểu diễn theo đội hình 4 hàng dọc, giữ nguyên cấu trúc truyền thống của Yosakoi.

Yosakoi Soran

Loại hình này có xuất xứ từ Hokkaido, nơi nổi tiếng với nghề đánh bắt cá. Vì vậy, các động tác trong Yosakoi Soran thường mô phỏng những hoạt động như kéo lưới, thu lưới, gỡ cá, tạo nên phong cách múa mạnh mẽ, uyển chuyển như con thuyền lênh đênh trên sóng, dựa vào mạn thuyền và đoàn kết kéo lưới.

Trong các màn trình diễn Yosakoi Soran, người múa thường hô to các phương ngữ đặc trưng như "dokkoisho" hay "soran", tạo thêm khí thế cho điệu múa.

Biểu diễn Yosakoi Soran thường tay không, nhưng đôi khi có thể kết hợp với naruko, quạt hoặc trống để tạo điểm nhấn. Nhạc nền của thể loại này là bài Soran-bushi, một bài hò đánh cá truyền thống của Hokkaido.

6. Các lễ hội Yosakoi lớn trong năm tại Nhật Bản

Lễ hội Yosakoi tại Kochi

Đây là lễ hội Yosakoi đầu tiên và lớn nhất tại Nhật Bản, tổ chức sự kiện thường niên từ ngày 8-12 tháng 8 tại thành phố Kochi, bắt đầu từ năm 1954. Trong suốt 4 ngày diễn ra, các đội Yosakoi biểu diễn tại nhiều địa điểm như đường Otesuji, công viên trung tâm, Masugata và khu phố Obiya. Đây cũng là một trong ba lễ hội lớn nhất của vùng Shikoku.

Lễ hội Yosakoi lần đầu tiên chỉ có 21 đội tham gia với 750 người, nhưng đến lần tổ chức thứ 30, con số này đã lên đến hơn 10.000 người. Hiện nay, lễ hội là một cuộc thi Yosakoi quy mô lớn, quy tụ hàng chục nghìn người tham gia mỗi năm.

Quy tắc tham gia:

• Các đội bắt buộc sử dụng naruko trong bài múa.

• Nhạc nền có thể do các đội tự sáng tác, nhưng phải chứa ít nhất một phần của bài hát gốc Yosakoi Naruko Odori do Takemasa Eisaku sáng tác.

• Mỗi đội giới hạn tối đa 150 người tham gia.

Harajuku Omotesando Genki Matsuri Super Yosakoi

Lễ hội này diễn ra vào hai ngày cuối tuần cuối cùng của tháng 8 tại Harajuku và công viên Yoyogi. Được tổ chức từ năm 2001, đây là một trong những sự kiện Yosakoi lớn nhất vùng Tokyo, nơi quy tụ các đội Yosakoi trên khắp Nhật Bản tranh tài.

Lễ hội Yosakoi Soran

Lễ hội này được tổ chức tại Hokkaido từ năm 1991 và ngày càng phát triển mạnh mẽ. Hiện nay, đây là một trong những lễ hội mùa hè lớn nhất Nhật Bản.

Sự kiện diễn ra chủ yếu ở Sapporo, nơi hàng trăm lá cờ của các đội tham gia tung bay từ sáng sớm. Các đội đến từ khắp Nhật Bản và cả nước ngoài, không phân biệt chuyên nghiệp hay nghiệp dư.

Lễ hội tổ chức vào tháng 6 – thời điểm lý tưởng vì đây là tháng không mưa ở Hokkaido.

Các lễ hội Yosakoi khác

Ngoài những lễ hội lớn, Yosakoi còn được tổ chức ở nhiều địa phương khác:

• Lễ hội Kyushu (tổ chức trên đại lộ Sasebo, tỉnh Nagasaki vào cuối tháng 10).

• Lễ hội Yosakoi tại Sendai, Kobe, Osaka, Kyoto và nhiều thành phố khác.

Việt Nam cũng là một trong những quốc gia có sự yêu thích mạnh mẽ đối với Yosakoi và văn hóa Nhật Bản.

Không chỉ tại quê hương Nhật Bản, Yosakoi đã lan tỏa mạnh mẽ ra khắp thế giới, thu hút đông đảo người hâm mộ. Nhiều câu lạc bộ và hội nhóm Yosakoi được thành lập tại các quốc gia khác nhau. Ở Penang, Malaysia, lễ hội Yosakoi được tổ chức hàng năm vào khoảng tháng Ba, thu hút đông đảo người tham gia. Ngoài ra, Mỹ, Hà Lan, Pháp, Thụy Điển… cũng có nhiều câu lạc bộ Yosakoi, đặc biệt được giới trẻ yêu thích, nhất là những người đam mê văn hóa Nhật Bản.

Việt Nam cũng là một trong những quốc gia có sự yêu thích mạnh mẽ đối với Yosakoi và văn hóa Nhật Bản. Hơn 10 năm qua, nhiều lễ hội văn hóa đã được tổ chức, tạo điều kiện cho sự ra đời và phát triển của các đội Yosakoi. Một số đội còn có cơ hội đến Nhật Bản biểu diễn và đạt giải trong các cuộc thi Yosakoi, khẳng định tài năng và niềm đam mê của mình.